Grupa Twórcza „Dom Marka” oficjalnie powstała co prawda w 1979 roku, jednak jej członkowie działali wspólnie w Gołdapi już od 1976 roku organizując happeningi i akcje plastyczne. Do najciekawszych działań można zaliczyć „Określanie strefy moralności” – pomysł Janusza Żelaznego zrealizowany na gołdapskim placu Zwycięstwa polegający na mechanicznym wyznaczaniu strefy moralności. W tym mniej więcej czasie (rok 1978) odbyło się również kilka działań, które zaliczyć można do sztuki konceptualnej, choćby „Alienacje fragmentów przestrzeni”. Natomiast, wbrew temu co podają niektóre źródła, formalne samookreślenie się grupy to wspólny pomysł Marka Gołębiowskiego, Jarosława Jasińskiego, Józefa Romasza, Mirosława Słapika i Janusza Żelaznego. „Dom Marka” była jedną z pierwszych interdyscyplinarnych grup twórczych powstałych na Suwalszczyźnie na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Godnym podkreślenia faktem związanym z działalnością grupy jest to, że dziś część byłych członków „Domu Marka” pełni istotną rolę w kulturze i sztuce, nie tylko w skali lokalnej.
1. Happening z 1976 roku. Fot. Irena Jurkiewicz.
2. 1979 rok – akcja fotograficzna na Pięknej Górze. Fot. Jarosław Jasiński.
3. 1979 rok – akcja fotograficzna na Pięknej Górze. Fot. Jarosław Jasiński.
4. 1980 rok – spotkanie w dawnym mieszkaniu M. Słapika. Od lewej: Marek Gołębiowski, Janusz Żelazny i Józef Romasz.
5. 1980 rok – prezentacja poezji konkretnej M. Słapika w Klubie „Relax” warszawskiego Instytutu Wychowania Fizycznego. Fot. Ilona Łukjaniuk.
6. 1982 rok – przed prezentacją „Domu Marka” w Wojewódzkim Domu Kultury w Suwałkach. Od lewej: Wojciech Marek Darski, Mirosław Słapik (z rulonem na głowie), Marek Krzysztof Sobczak, Zbigniew Mieruński i Jarosław J. Jasiński. Fot. Radosław Krupiński.
7. 1982 rok – członkowie „Domu Marka” w kawiarni Suwalsko-Mazurskich „Krajobrazów”. Od lewej: Mirosław Słapik, Zbigniew Mieruński, Radosław Krupiński (nie był członkiem „Domu Marka”), Marek Krzysztof Sobczak i Wojciech Marek Darski.
8. Na godzinę przed ślubem M. Słapika, 8 stycznia 1983 roku. Od lewej: Marek Krzysztof Sobczak, Mirosław Słapik i Andrzej Sulima-Suryn.
9. Spotkanie byłych członków „Domu Marka” latem 2003 roku. Stoją od lewej: Jerzy Łukjaniuk (obecnie pracownik jednej z gołdapskich firm, nadal zajmuje się fotografią), Józef Romasz (filmowiec, m.in. wykładowca Wyższej Szkoły Teatralnej i Filmowej w Łodzi), Mirosław Słapik (poeta, dziennikarz), Grzegorz Kierowski (obecnie pracownik fabryki kopert), Zbigniew Mieruński (artysta plastyk, dyrektor Domu Kultury w Gołdapi). Siedzą od lewej: Janusz Żelazny (prowadzi w Melbourne studio nauki malarstwa, sam też maluje i wystawia), Jarosław Jasiński (instruktor fotografii gołdapskiego Domu Kultury, laureat wielu konkursów fotograficznych), Marek Gołębiowski (artysta stolarz). W spotkaniu nie uczestniczyli: Marek Krzysztof Sobczak (artysta plastyk, aktualnie kierujący zespołem grafików w jednym z najbardziej znanych tygodników ogólnopolskich), Wojciech Marek Darski (pisarz, publicysta, dziennikarz, współpracownik Wspólnoty Kulturowej „Borussia”) i Andrzej Sulima-Suryn (poeta i metafizyk, zmarł w 2000 roku).
(Tekst z wydanej przez Wydawnictwo „Wiedza Powszechna” książki „Grupy literackie w Polsce po 1945 roku”.)
DOM MARKA
Gołdap; poł. 1979-VIII 1984.
Grupa poetycko-plastyczna.
Członkowie: Wojciech Marek Darski (od 1982), Małgorzata Dobrowolska (zm. 1985), Robert Dobrowolski, Marek Gołebiowski, Grzegorz Kierowski, Mirosław Słapik, Marek Krzysztof Sobczak (od 1983), Andrzej Sulima-Suryn (od 1982), Zbigniew Tanajewski, oraz plastycy: Andrzej Domański, Jarosław Jasiński, Zbigniew Mieruński, Józef Romasz, Janusz Sławomir Żelazny.
Grupa powstała latem 1979 w Gołdapi z inicjatywy Mirosława Słapika; skupiała młodych poetów i plastyków mieszkających na terenie Mazur i Suwalszczyzny: w Gołdapi, Giżycku, Suwałkach. Grupa początkowo nie miała charakteru literackiego, dążyła jednak do połączenia literatury, plastyki i teatru. Zajmowano się jednocześnie poezją, grafiką, kolażem i happeningiem. Według świadectwa Zbigniewa Fałtynowicza niektóre z realizowanych przez grupę akcji artystycznych („Agresja”, Gołdap, Galeria Twórczości Dziecka 1980; wystawa w Klubie „Relax”, Warszawa, Instytut Wychowania Fizycznego 1981) można zaliczyć do poezji konkretnej. Po przystąpieniu do grupy Wojciecha Marka Darskiego, Andrzeja Sulimy-Suryna i Zbigniewa Tanajewskiego w pracach Domu Marka zaczęła dominować problematyka literacka; w tym czasie do grupy przystąpili też plastycy: Andrzej Domański, Zbigniew Mieruński i Marek Krzysztof Sobczak. Na ten okres (1982-83) przypadają debiuty poetyckie Darskiego i Sulimy Suryna.
Grupa nie sformułowała manifestu artystycznego, opublikowała autoprezentacje o quasi-programowym charakterze. „Warmia i Mazury” (1983 nr 2) cytuje fragment deklaracji grupy, w której stwierdza się, iż stanowiła ona „świadomą opozycję przeciwko nobilitowaniu tzw. twórczości zaangażowanej na wszelkiego rodzaju konkursach i mityngach”. Zdaniem członków Domu Marka – „każda twórczość jest zaangażowana, o ile tą twórczością jest”. Jednocześnie deklarowano „łączenie różnych gatunków sztuki: literatury, plastyki, teatru, a metodą poszukiwań stał się eksperyment poetycko-malarski”.
Grupa organizowała wystawy poezji, grafiki i rysunku (tzw. zdarzenia literackie) m.in. w Galerii „VVV” Klubu Twórców w Giżycku (III 1983), także w Łomży, Suwałkach (Klub Twórców STK), Gołdapi i w Galerii OTA w Olecku, a także w prywatnych mieszkaniach. Patronowano lokalnemu konkursowi poetyckiemu. W 1983 członkowie Domu Marka ogłosili w „Krajobrazach” jedyną wspólną kolumnę wierszy, dla części z nich będącą miejscem debiutu prasowego (wcześniej publikowali swoje utwory jedynie Słapik i Sulima-Suryn). Z. Fałtynowicz oceniając cele grupy pisał: „Nastawienie na przekształcenie się w ruch literacki było jednak widoczne. Wpłynęła na to także miedzy innymi współpraca z grupą innych osób zajmujących się literaturą: z Gołdapi – Małgorzaty Dobrowolskiej i Roberta Dobrowolskiego oraz Marka Borawskiego z Olecka, a także właczenie się Domu Marka w nurt życia literackiego w województwie. Zdaniem Eugeniusza Kurzawy grupa pod koniec swojego istnienia utraciła interdyscyplinarny profil, pozostając lokalną grupą poetycką.
Dom Marka rozpadł się w sierpniu 1984, po czym jego członkowie: Darski, Sobczak i Sulima-Suryn założyli w sierpniu tegoż roku grupę o nazwie – SDS. Kontynuowali tez twórczość poetycką, wydając tomiki wierszy.
(Fragmenty tekstu z portalu TV Polonia będący zwiastunem filmu dokumentalnego Józefa Romasza pt. „Dom Marka” kilkakrotnie prezentowanego na tym kanale.)
Bohaterem programu jest Mirosław Słapik, poeta i animator kultury z Gołdapi, autor trzech opublikowanych zbiorów poezji, współautor antologii „Piękna Góra”, redaktor naczelny lokalnego pisma „Z bliska”, wiceprezes Stowarzyszenia Literackiego w Suwałkach, współtwórca gołdapskich Jesiennych Dni Literatury, inicjator powstania interdyscyplinarnej grupy twórczej Dom Marka, istniejącej od 1979 r.
Sylwetka i działalność Mirosława Słapika pozwala pokazać fenomen, jakim jest Gołdap w skali ogólnopolskiej pod względem aktywności środowisk literackich. Miasteczko właściwie niczym nie różni się od innych tego typu przygranicznych miejscowości na wschodzie Polski. Znaczna część miejscowej ludności w związku z przeobrażeniami gospodarczymi straciła zatrudnienie. Obecnie dla wielu rodzin głównym źródłem utrzymania jest przemyt alkoholu przez granicę. Wysokie bezrobocie i brak perspektyw na przyszłość, podobnie jak w wielu innych regionach kraju, spędzają ludziom sen z powiek. Pomimo tak trudnych warunków życia, a może nawet wbrew narzucającej się brutalnej rzeczywistości, w Gołdapi znalazła się grupa ludzi, którzy akceptują miejsce, gdzie przyszło im żyć, ludzi budujących swoją tożsamość zgodnie z miejscową historią i tradycją. (…) Pomimo bolesnych rozstań, Słapik jest wierny swoim korzeniom i swojej filozofii życiowej, która każe mu patrzeć na ludzi i ich losy poprzez pryzmat miejsca, w którym żyją. Pozostając w Gołdapi, Mirosław Słapik ogniskuje działania różnych twórców związanych z grupą Dom Marka.
Film dokumentalny, 30 min, TVP 2000
Autor: Józef Romasz